Περισσότεροι από 100 σύνεδροι από όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Αυστραλία αλλά και τη μακρινή Κίνα, συμμετείχαν στο Συνέδριο «Προστασία οικοτόπων και κινδυνευόντων ειδών στην Ευρώπη μέσω της αντιμετώπισης του περιβαλλοντικού εγκλήματος», το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο στις 23 και 24 Οκτωβρίου 2018.

Οι εργασίες του Συνεδρίου φιλοξενήθηκαν στην Έκθεση του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου LIFE Natura Themis, σε μία άψογη –κατά γενική ομολογία- συνδιοργάνωση με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εισαγγελέων Περιβάλλοντος (ΕΝΡΕ), την Ευρωπαϊκή Ένωση Δικτύων για την Εφαρμογή και Ενδυνάμωση του Περιβαλλοντικού Δικαίου (IMPEL) και το έργο LIFE Reason For Hope.

Η θεματολογία του Συνεδρίου επικεντρώθηκε στη θεσμική νομική αντιμετώπιση εγκλημάτων κατά της άγριας ζωής σε Ευρώπη, Κίνα και Αυστραλία, στα επιστημονικά και τεχνολογικά εργαλεία που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή και μπορούν να υποστηρίξουν τόσο τις προανακριτικές-διωκτικές αρχές όσο και τους περιβαλλοντικούς δικαστές και εισαγγελείς και  τις νέες περιβαλλοντικές τάσεις και προκλήσεις που καλούνται να ξεπεράσουν οι εξειδικευμένοι εισαγγελείς.

Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσαν οι εισηγήσεις της Κινέζικης αντιπροσωπείας. Η Κίνα θεωρείται αυτή τη στιγμή από τους μεγαλύτερους ρυπαντές στον πλανήτη. Σύμφωνα με τον κ. Huang Weiping, εκπρόσωπο της Ανώτατης Εισαγγελίας της Κίνας, η πολυπληθέστερη χώρα του πλανήτη έχει το 2ο μεγαλύτερο ΑΕΠ στον κόσμο σήμερα. Όμως αυτό το κατάφερε σε βάρος του περιβάλλοντος. Τα τελευταία χρόνια ο πρόεδρος της χώρας Χi Jinping έθεσε το περιβάλλον πρώτο στην πολιτική του ατζέντα. Εισήχθησαν 15 νέα περιβαλλοντικά εγκλήματα στον κινεζικό ποινικό κώδικα (νερό, υλοτομία, αέρα, απόβλητα, καταπάτηση, λατομεία κ.ά.). Τα τελευταία 5 χρόνια έχουν συζητηθεί 107.000 ποινικές περιβαλλοντικές υποθέσεις. Το μήνυμα του κινέζου Εισαγγελέα ήταν “μηδενική ανοχή“. Επιβεβαιώνοντας τα λεγόμενα του κου Huang Weiping ο εισαγγελέας Sen Hingyang, εκπρόσωπος της κινεζικής αντιπροσωπείας, αναφέρθηκε σε μια υπόθεση με παράνομη αλιεία και μια υπόθεση με ένα εγκαταλελειμμένο πλοίο, επισημαίνοντας ότι ο κινέζος εισαγγελέας έχει εκ του νόμου το δικαίωμα να μηνύσει διοικητικό υπάλληλο που χειρίζεται υπόθεση περιβαλλοντικού εγκλήματος για παράβαση καθήκοντος.

Το ενδιαφέρον συγκέντρωσαν επίσης και οι εισηγήσεις των Ιταλών αξιωματικών της Αστυνομίας Περιβάλλοντος αλλά και των εισαγγελέων κ.κ.  G.Sgorbatti και Pasquale Fiminiani, οι οποίοι επικέντρωσαν τις ομιλίες τους στα τεχνολογικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται με ιδιαίτερη επιτυχία στη δίωξη του περιβαλλοντικού εγκλήματος.

Συγκεκριμένα ο κ. Sgorbati παρουσίασε τα ελεύθερα προσβάσιμα στο διαδίκτυο δορυφορικά συστήματα παρακολούθησης του περιβάλλοντος με τα οποία το Δίκτυο IMPEL μπορεί να παρακολουθεί τη δασοκάλυψη και τη χλωριδική συγκέντρωση (satelite observartion /evaluation of vegetation concentration), προκειμένου να καταγράφει σε πραγματικό χρόνο την παράνομη υλοτομική δραστηριότητα, την εμφάνιση ασθενειών στα φυτά, τις παράνομες υδροληψίες, τις παράνομες επεμβάσεις στις ροές/ κοίτες των ποταμών, την απόθεση αδρανών υλικών (μπαζώματα). Επίσης έδειξε πώς ένας εισαγγελέας μπορεί να «διαβάσει» τις θερμικές εκπομπές στο έδαφος, ώστε να ανακαλύπτει παράνομες χωματερές (thermal detection of landfills). Όλος ο έλεγχος τελείται μακροσκοπικά, τα στοιχεία διαβιβάζονται στον Εισαγγελέα ο οποίος ακολούθως διατάζει περαιτέρω ενέργειες.

Ειδικότερα στην Ιταλία ο εισαγγελέας κ. Pasquale Fimiani ανέφεφρε ότι η επεξεργασία των δικογραφιών γίνεται εξ ολοκλήρου από εξειδικευμένους περιβαλλοντικούς Εισαγγελείς οι οποίοι συνεργάζονται με τους Εισαγγελείς για τη Μαφία και τους Εισαγγελείς για το οργανωμένο έγκλημα. Το κράτος χρηματοδοτεί εκπαιδευτικά προγράμματα, διατηρεί βάσεις δεδομένων και αποστέλλει ερμηνευτικές εγκυκλίους και οδηγίες πρακτικών δίωξης. Μετρά δείκτες καλών και κακών πρακτικών, διαθέτει ηλεκτρονική διασύνδεση για τους εισαγγελείς, και προωθεί συμφωνίες και πρωτόκολλα μεταξύ του Υπουργείου Δικαιοσύνης και της INSPRA (Italian Εnvironmental Protection and Research Institute, ένα δημόσιο φορέα, που ιδρύθηκε το 2016 για να μεσολαβεί μεταξύ επιστήμης και δίωξης).

Αντίστοιχα οι Ιταλοί αξιωματικοί της Αστυνομίας Περιβάλλοντος κ.κ. Guiseppe Tedeschi & Major Claudio Marrucci ανέλυσαν τους τρόπους με τους οποίους η ιταλική αστυνομία συνεργάζεται με την Europol για να αντιμετωπίσει το παράνομο εμπόριο άγριων πτηνών. Η Ιταλία έχει παράνομες οργανώσεις κυνηγών, που λειτουργούν πυραμιδικά. Η κορυφή της ιεραρχίας εντέλει κυνηγούς. Οι κυνηγοί τοποθετούν παγίδες, δίκτυα και δολώματα, προκειμένου να παραδίδουν 200-300 πουλιά ημερησίως, όλο το χρόνο, νεκρά ή ζωντανά. Υπάρχει τιμοκατάλογος για το παράνομο εμπόριό τους. Τα αποτελέσματα στη μείωση της βιοποικιλότητας είναι σημαντικά. Υπάρχουν 31 στόχοι της ιταλικής αστυνομίας  (καταστολή, πρόληψη, παρακολούθηση, δημιουργία αστυνομικής ομάδας με αποκλειστική αρμοδιότητα κ.λπ.). Χρησιμοποιούνται τηλεσκόπια, drones, φακοί νυκτερινής όρασης, τεχνικά ρούχα και εξοπλισμός, οχήματα off road, ειδικές επεμβατικές μέθοδοι. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι το απρόσιτο των τοποθεσιών, τα μονοπάτια διαφυγής, η έλλειψη συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης, οι τοπικές συνήθειες και τα κυνηγετικά έθιμα. Προβλήθηκαν μοναδικά οπτικά ντοκουμέντα παρακολούθησης παράνομων κυνηγών με drone ή σταθερές κρυφές κάμερες.

Στις θεματικές συζητήσεις για τις καινοτομίες και τις τεχνολογίες συμμετείχαν με εισηγήσεις η Συντονίστρια του Παρατηρητηρίου Περιβαλλοντικού Δικαίου Δυτικής Κρήτης κα Μαρία Μανιαδάκη και ο Συντονιστής του έργου για την Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης κος Χρήστος Γεωργιάδης, οι οποίοι παρουσίασαν τις καινοτομίες που υλοποιεί και ευελπιστεί να εισαγάγει στο περιβαλλοντικό διωκτικό σύστημα της Ελλάδας το έργο LIFE Natura Themis και πιο συγκεκριμένα: α) τη χρήση των Συστημάτων Γεωγραφικής Πληροφορίας (GIS) και των Βάσεων Δεδομένων και β) την Εφαρμογή για Έξυπνες Συσκευές που λειτουργεί στο πλαίσιο του έργου και με την οποία ο πολίτης και οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος μπορεί να αναφέρει ανώνυμα οποιαδήποτε περιβαλλοντική παράβαση υποπέσει στην αντίληψή του.

Στο Session που αφορούσε στην εφαρμογή της Οδηγίας για την Περιβαλλοντική Ευθύνη στην Ευρώπη και την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία γενικότερα, ενδεικτικά παρουσιάστηκαν τα ακόλουθα θέματα:

Α) Το νομικό πλαίσιο προστασίας της βιοποικιλότητας και του νερού, οι προτεραιότητες του 7^ου προγράμματος δράσης της Ε.Ε., τα στατιστικά στοιχεία για τη βιοποικιλότητα, η διοικητική διάρθρωση και η περιβαλλοντική νομοθεσία της Ελλάδας από την Καθηγήτρια κα Αγγελική Καλλία-Αντωνίου, μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του έργου LIFE Natura Themis.

Β) Την εφαρμογή της Οδηγίας για την Περιβαλλοντική Ευθύνη στην Ελλάδα από την αρμόδια υπηρεσία της χώρας, δηλαδή το Συντονιστικό Γραφείο Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών του Υπουργείου Περιβάλλοντος, από την κα Σταυρούλα Πουλή, Συντονίστρια του έργου LIFE Natura Themis εκ μέρους του ΣΥΓΑΠΕΖ. Η προϊσταμένη της υπηρεσίας σημείωσε ότι το ΣΥΓΑΠΕΖ διαχειρίστηκε 82 ανοικτές υποθέσεις για την περίοδο 2012-2018. Από αυτές οι 21 ελέγχονται, οι 26 έκλεισαν, οι 6 απορρίφθηκαν ενώ για 45 από αυτές πραγματοποιήθηκε αποκατάσταση περιβάλλοντος (τοποθεσίες/οικοσυστήματα). Οι υποθέσεις που έχουν αναφερθεί αφορούν κατά 55% σε ζημία στο έδαφος,  24% στα νερά, 16% στην ατμόσφαιρα. Η κα Πουλή παρουσίασε επίσης την περίπτωση του ατυχήματος στο πλοίο Αγία Ζώνη το 2017 (εκεί απαιτήθηκε από τον οικονομικό φορέα η αποκατάσταση και παρακολούθηση περιβάλλοντος). Επίσης παρουσίασε την περίπτωση παράνομης υλοτομίας στον υγρότοπο  «Λεγραινά» Αττικής που καταστράφηκε για να δημιουργηθεί πάρκινγκ.

Γ) Για το θέμα δε της αποζημίωσης και αποκατάστασης περιβαλλοντικών ζημιών η Αυστραλέζα Εισαγγελέας κα Kate Robinson παρουσίασε τρόπους και μεθόδους υπολογισμού των περιβαλλοντικών αγαθών στο πλαίσιο καθορισμού της περιβαλλοντικής αποζημίωσης. Έθιξε ζητήματα ηθικής και ευθύνης κατά την κοστολόγηση των περιβαλλοντικών αγαθών λόγω της υπερτοπικότητας και διαχρονικότητας της περιβαλλοντικής ζημίας. Ανέφερε χαρακτηριστικά «You cannot trade animals for money». Παρουσίασε επίσης ένα σύστημα με μονάδες πιστώσεων (credits), αρκετά περίπλοκο και δύσκολα εφαρμόσιμο.

Δ) Ειδικά για τα περιβαλλοντικά εγκλήματα που αφορούν στη διαχείριση του εδάφους, αναφέρθηκε ο κος Marco Falcony ο οποίος τόνισε ότι δεν υπάρχει ακόμη στην Ευρώπη Οδηγία για τη διαχείριση του εδάφους. Αυτή τη στιγμή έχει ζητηθεί από τα κράτη μέλη να γίνει εκτίμηση των εδαφών (base line survey). Ο ομιλητής ασχολήθηκε με θέματα ερμηνείας της νομοθεσίας, και παρουσίασε κάποια παραδείγματα περιβαλλοντικής υποβάθμισης εδαφών όπως  π.χ. περιστατικό ρύπανσης της λιμνοθάλασσας «Μαρ Πίκολο». Αναφέρθηκε στην έννοια της περιβαλλοντικής καταστροφής σε μια περίπτωση που έφτασε στο δικαστήριο με τη θανάτωση μελισσών και άλλων εντόμων από ατμοσφαιρική ρύπανση. Η ζωή των εντόμων θεωρείται δείκτης περιβαλλοντικής υγείας.

Ε) Ο Δρ. Χαράλαμπος Φασουλάς, Γεωλόγος του ΜΦΙΚ και Συντονιστής του Ελληνικού Φόρουμ Γεωπάρκων επεξέτεινε το πρόβλημα της έλλειψης νομοθετικής προστασίας του εδάφους στη γεώσφαιρα γενικότερα, ερμηνεύοντας εισαγωγικά τις έννοιες γεωποικιλότητα και γεωτοπία, εξηγώντας ότι πρόκειται εν ολίγοις για διακριτά στοιχεία της γεώσφαιρας με σημαντικό γεωμορφολογικό ρόλο στη διαμόρφωση και διατήρηση της ζωής σημείωσε δε ότι ελληνικό δίκαιο προστασίας της γεωποικιλότητας δεν υπάρχει. Η γεωποικιλότητα προστατεύεται στην πράξη ως «μνημεία της γης», όχι με το καθεστώς της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας και αισθητικής τους, αλλά βάσει νόμων της αρχαιολογίας- ως ανασκαφικά ευρήματα, ή εναλλακτικά βάσει νόμων για την προστασία των ειδών, ως βιότοποι.

Στ) Το πρόβλημα της αναποτελεσματικής της Ελληνικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας λόγω αντιφάσεων και ελλείψεων ανέλυσε περαιτέρω και ο Δρ. Γιώργος Σμπώκος, Συντονιστής του Παρατηρητηρίου Περιβαλλοντικού Δικαίου Ανατολικής Κρήτης του έργου LIFE Natura Themis, στην ομιλία του, επικεντρώνοντας κυρίως τις επιπτώσεις των μνημονιακών διατάξεων στην ελληνική νομοθεσία, παρουσιάζοντας κυρίως τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύονται οι πολιτικές της «επιτάχυνσης της διοίκησης των δικαστηρίων», της «απλοποίησης της νομοθεσίας» και της «απορρύθμισης των περιορισμών που καθυστερούν αδικαιολόγητα την οικονομική δραστηριότητα». Αντιστοίχισε τις μνημονικές προβλέψεις με τους εθνικούς νόμους για τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων, τον περιορισμό των περιβαλλοντικών ελέγχων και την αμνήστευση περιβαλλοντικών εγκλημάτων με ποινές 2 ετών. Πρότεινε τρόπους να παρακαμφθούν τα νομικά εμπόδια, ώστε να παραμείνει αποτελεσματική η περιβαλλοντική δίωξη.

Η διήμερη αυτή εκδήλωση περιελάμβανε ακόμα ειδικές θεματικές ημερίδες της ειδικής ομάδας εργασίας του IMPEL για το Νερό και το Έδαφος καθώς επίσης και επισκέψεις σε χώρους πολιτισμού του Ηρακλείου, για όσους συνέδρους το επιθυμούσαν.

Το σύνολο των εισηγήσεων, όπως επίσης και ενδεικτικές συνεντεύξεις ομιλητών και λεπτομέρειες από τη διοργάνωση, θα περιληφθούν σε ειδικό ηλεκτρονικό περιοδικό που θα αναρτηθεί έως το τέλος του έργου και θα είναι διαθέσιμο από την ιστοσελίδα του LIFE Natura Themis.